Sprzątanie po japońsku (tokimeki) to coś więcej niż tylko mechaniczne wykonywanie obowiązków domowych. W kulturze Japonii, czystość i porządek mają głębokie znaczenie duchowe oraz filozoficzne. To podejście obejmuje nie tylko otoczenie, ale także umysł, uczucia i sposób postrzegania rzeczywistości.
Korzenie tokimeki
Zasady te zyskały popularność na całym świecie dzięki książkom, jak choćby „Magia sprzątania” autorstwa Marie Kondo. Jednak japońska tradycja porządkowania przestrzeni ma swoje korzenie w znacznie starszych filozofiach, takich jak buddyzm zen i konfucjanizm.
Tokimeki a duchowość
W przeciwieństwie do Polaków, czy generalnie ludzi z naszego kręgu kulturowego, Japończycy nie traktują sprzątania jako przykrego obowiązku. Wręcz przeciwnie, ta męcząca dla nas czynność należy do sposobów dbania o siebie i innych. Co więcej często realizują ją z prawie tak znacznym zaangażowaniem, jak praktyki duchowe.
Do najważniejszych elementów tej “czystej” filozofii tokimeki należy szacunek do przestrzeni i rzeczy. Każdy przedmiot, nawet najmniejszy, powinien być właściwie traktowany i odpowiednio pielęgnowany.
W japońskich świątyniach zen sprzątanie to część codziennej praktyki mnichów. Dzień zaczyna się od porządkowania świątyni, ogrodów i innych przestrzeni. W ten sposób praktykanci zen oczyszczają nie tylko otoczenie, ale i umysł. Ten akt ma na celu odseparowanie się od przywiązań do materialnych rzeczy i zrozumienie ulotności świata. Mnisi wierzą, że czysta przestrzeń sprzyja medytacji i wewnętrznemu spokojowi.
„Omotenashi” – sztuka gościnności przez czystość
Japońska filozofia sprzątania wywodzi się również z pojęcia „omotenashi” – bezinteresownej gościnności. W praktyce „omotenashi” oznacza dbanie o każdy, nawet najdrobniejszy szczegół, aby goście czuli się komfortowo. Utrzymywanie czystości w domu, biurze czy nawet w przestrzeni publicznej to jeden z kluczowych elementów tej gościnności. W Japonii czyste otoczenie jest oznaką szacunku dla innych – zarówno domowników, jak i przybyszów z zewnątrz.
W przestrzeniach publicznych japońskie normy czystości należą do niezwykle wy śrubowanych. Na ulicach trudno znaleźć śmieci, a w miejscach publicznych, takich jak parki, stacje metra czy toalety, czystość jest niemal wzorcowa.
To nie tylko zasługa profesjonalnych ekip sprzątających, ale także odpowiedzialności społecznej. W szkołach japońskich dzieci uczy się od najmłodszych lat, że utrzymywanie czystości to wspólne zadanie wszystkich. Regularnie biorą udział w tzw. „o-soji”, czyli wspólnym sprzątaniu klas, korytarzy i terenów szkoły.
Metoda KonMari – współczesne podejście do sprzątania
Jednym z najsłynniejszych współczesnych podejść do sprzątania inspirowanych japońską filozofią jest metoda Marie Kondo, autorki wspomnianej książki „Magia sprzątania”. Jej podejście zwane KomMari opiera się na minimalizmie oraz głębokim zrozumieniu emocjonalnej wartości przedmiotów.
Zamiast sprzątać powierzchownie, metoda KonMari zachęca do przemyślenia swojego stosunku do rzeczy. Kluczowym pytaniem, które powinniśmy sobie zadać, jest: „Czy to przynosi mi radość?” Jeśli nie – należy się z przedmiotem pożegnać.
Marie Kondo promuje również odpowiednią organizację przestrzeni. Przykładowo, ubrania należy składać w charakterystyczny sposób, co pozwala na ich łatwiejsze przechowywanie i lepszy dostęp do poszczególnych elementów garderoby. Używanie koszyków, pudełek i innych akcesoriów organizacyjnych to kolejne narzędzie ułatwiające utrzymywanie porządku na co dzień.
Metoda KonMari nie jest jednak jedynie sposobem na pozbycie się nadmiaru rzeczy. Marie Kondo podkreśla, że sprzątanie jest procesem osobistej refleksji. Pozwala zastanowić się nad swoimi potrzebami, emocjami i relacjami z przedmiotami, które nas otaczają. Tym samym metoda ta staje się bardziej duchową praktyką, która pomaga osiągnąć wewnętrzną harmonię.
Tokimeki to minimalizm i japońska estetyka
Japończycy wyjątkowo cenią sobie minimalizm, co wyraźnie widać w aranżacji ich wnętrz. Próżno szukać tam nadmiernych dekoracji – zamiast tego liczy się przede wszystkim równowaga i funkcjonalność. Taka estetyka wyrasta z filozofii „wabi-sabi”, która upatruje piękna w prostocie, niedoskonałości i ulotności. Zgodnie z jej założeniami, przedmiot w swojej naturalnej formie nierzadko bywa cenniejszy niż wtedy, gdy jest przytłoczony zdobieniami.
Duże znaczenie ma tu dbałość o szczegóły – odpowiednie rozłożenie przedmiotów, przyjemne dla oka kolory i naturalne materiały, takie jak drewno, papier czy kamień. To dzięki nim wnętrza stają się spokojne, a zarazem bliższe naturze. Japoński minimalizm zakłada też, że wyciszenie ducha można odnaleźć tylko w otoczeniu pozbawionym zbędnych bodźców. W efekcie dom staje się miejscem, w którym naprawdę można odetchnąć i odzyskać równowagę.
Shinto i czystość w kontekście religijnym
Znaczenie czystości w japońskiej kulturze wywodzi się również z religii shinto, która odgrywa kluczową rolę w życiu mieszkańców Japonii. W tej tradycji czystość jest elementem duchowego rozwoju. Częste rytuały oczyszczania, takie jak ablucje wodne (misogi), mają na celu pozbycie się złych energii i duchowych zanieczyszczeń. Taka koncepcja oczyszczania przeniknęła do codziennego życia Japończyków i wpłynęła na ich podejście do porządku w przestrzeni prywatnej i publicznej.
W świątyniach shinto oraz podczas tradycyjnych ceremonii goście muszą przechodzić przez rytuały oczyszczające. Często polegają one na myciu rąk i płukaniu ust przed wejściem do świętych miejsc. To symboliczne przygotowanie, które ma na celu oddzielenie codziennej, materialnej rzeczywistości od duchowej.
Sprzątanie tokimeki jako forma medytacji
W japońskim podejściu do sprzątania – tokimeki – odnajdziemy coś na kształt medytacji. Czynności takie jak zamiatanie podłogi, polerowanie drewna czy pielęgnacja ogrodu wykonuje się tam z pełnym skupieniem i uwagą, co pozwala przenieść się do „tu i teraz” – kluczowego elementu praktyk mindfulness. Zamiast traktować sprzątanie jak przykry obowiązek, warto spojrzeć na nie jak na formę ćwiczenia cierpliwości i koncentracji.
Tokimeki to także „sprzątanie” umysłu
Z perspektywy japońskiej kultury sprzątanie to nie tylko chwila na pozbycie się kurzu czy śmieci, ale przede wszystkim sposób na odzyskanie wewnętrznej harmonii. W tej tradycji porządkowanie przestrzeni łączy się z porządkowaniem myśli, a minimalizm nie stanowi tu kolejnego trendu, lecz odzwierciedla głębokie przekonanie, że mniej przedmiotów oznacza więcej spokoju.
W praktyce bywa to zaskakująco proste: każda rzecz ma swoje miejsce, a dbałość o jej stan jest wyrazem szacunku dla otoczenia i dla siebie. W japońskich domach nie ma przypadkowych przedmiotów – wszystko, co zostaje, ma realną wartość lub konkretną funkcję. Dzięki temu trudno o przytłaczający chaos, który często rozprasza i odbiera jasność myślenia.
Spoglądając na ten zwyczaj z zewnątrz, można dostrzec, że porządkowanie nabiera cech niewielkiego rytuału – w którym każdy ruch szmatki, każda sprzątnięta drobina, przybliża do stanu wyciszenia. Warto zwrócić uwagę na fakt, że w tej “filozofii” sprzątania zmieniamy zwykłe, codzienne czynności w świadomą praktykę budującą spokój wewnętrzny i lepsze relacje z otoczeniem. W końcu posprzątane biurko czy kuchenny blat stanowią bardzo wyraźny sygnał dla umysłu: “Tu panuje porządek, możesz wziąć głębszy oddech i skoncentrować swoje wysiłki na tym, co jest naprawdę ważne.”.
