Jod stanowi pierwiastek chemiczny z grupy fluorowców. Jest dla człowieka niezbędnym mikroelementem. Prawie 80% całej zawartości jodu w organizmie znajduje się w tarczycy. W jelitach z pożywienia jest szybko i prawie całkowicie wchłaniany do krwiobiegu, może być również absorbowany z powietrza przez błony śluzowe układu oddechowego i przez skórę. Jod jest pierwiastkiem niezbędnym do produkcji hormonów tarczycy – tyroksyny i jej aktywnej formy trijodotyroniny.
Od prawidłowego stężenia tych hormonów we krwi zależy prawidłowy rozwój i funkcjonowanie:
- mózgu i układu nerwowego,
- przysadki mózgowej,
- mięśni,
- serca,
- nerek.
Skutki niedoboru jodu w organizmie
Konsekwencje niedoboru jak również nadmiaru jodu w organizmie są tak samo poważne. Niedobór jodu właśnie w zależności od jego stopnia powoduje różne zaburzenia:
1) Długotrwałe niedobory tego mikroelementu w diecie osoby dorosłej prowadzą do:
- Niedoczynności tarczycy,
- Przerostu gruczołu tarczowego,
- Powstania wola.
Objawami zaawansowanej niedoczynności tarczycy są m.in. ospałość, spowolnienie umysłowe, obniżenie wydolności intelektualnej, obniżenie temperatury ciała i uczucie zimna, sucha i łuszcząca się skóra.
2) U dzieci niedoczynność tarczycy jest przyczyną:
- Opóźnienia rozwoju psychicznego,
- Opóźnienia rozwoju fizycznego.
3) Zapotrzebowanie na jod kobiet w ciąży jest większe z uwagi na potrzeby, które musi również zaspokoić jej organizm – rosnącego płodu oraz zwiększonego wydalania jodu z moczem. Kobieta karmiąca również ma większe zapotrzebowanie na jod, co jest związane z wydzielaniem jodu wraz z mlekiem. Musi ona uzupełniać ilość jodu w organizmie wraz z dietą. Niedobory jodu u kobiety ciężarnej i kobiet w okresie rozrodczym prowadzą do:
- Nieodwracalnego uszkodzenia mózgu płodu i noworodków,
- Zaburzeń rozrodczości (poronienia, przedwczesne porody),
- Zwiększonej śmiertelności dzieci.
Badania wskazują również, że niedobory jodu mogą obniżać odporność immunologiczną organizmu i mogą być związane ze zwiększonym występowaniem przypadków raka żołądka. Na świecie występuje zjawisko wola endemicznego. Jod występuje w większym stężeniu tylko w wodzie morskiej, dlatego ryzyko niedoborów jodu jest większe na obszarach oddalonych od morza.
Skutki nadmiaru jodu w organizmie
Zbyt duże spożycie jodu może prowadzić do nadczynności tarczycy. Jednak nie wszyscy wykazują taką samą tolerancje na wysokie spożycie jodu z żywnością. U niektórych osób z autoimmunologicznymi chorobami tarczycy, mogą wystąpić niekorzystne objawy nawet przy spożyciu na poziomie uznawanym za bezpieczny dla ogółu populacji. Na szczęście większość ludzi wykazuje właściwy stopień tolerancji na wysokie spożycie jodu w żywności.
Objawami nadczynności tarczycy może być: pobudliwość nerwowa, biegunki oraz chudnięcie. U niektórych osób objawy mogą być bardziej ostre: wzmożona czynność gruczołów ślinowych, nadmierne wydzielanie śluzu w oskrzelach, odczyny alergiczne oraz zmiany skórne. Rzadko, ale występują zatrucia jodem rzędu kilku gramów. Objawami są pieczenie w ustach, gardle i żołądku, bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunka, białkomocz, zaburzenia ze strony serca.
Źródła jodu w diecie
Najlepszym źródłem jodu w diecie jest żywność pochodzenia morskiego – skorupiaki, mięczaki oraz ryby. Szczególnie dużo jodu zawierają dorsze i halibuty, jak również sardynki, makrele oraz mintaj. W Polsce korzysta się również w celu uzupełnienia niedoborów jodu z soli jodowanej. Diety wegetariańskie są uboższe w jod w porównaniu do diet tradycyjnych. Weganie są najbardziej narażeni na niedobory jodu z powodu braku w ich diecie mleka, jaj, ryb oraz owoców morza. Jedynym ich źródłem jodu jest sól kuchenna, której zbyt duże spożycie jest niezdrowe. Spożycie soli w diecie nie powinno przekraczać 5g/os/dzień. Z tego powodu przy niskim spożyciu jodu w diecie należy rozważyć jego suplementację.
Wykorzystanie jodu z diety, a także syntezę i wydzielanie hormonów tarczycy utrudniają substancje wolotwórcze takie jak:
- Tiocyjaniany (występują w większych ilościach w roślinach krzyżowych – kapusta, brokuły, kalafior),
- Glikozydy cyjanogenne (występują w nasionach – migdały),
- Hemaglutyniny (występują w roślinach strączkowych),
- Polifenole (występują w owocach, kapuście czerwonej, orzeszkach ziemnych).
Dlatego właśnie rośliny kapustne i nasiona roślin strączkowych przez pierwsze kilka minut należy gotować bez przykrycia. Przyswajanie jodu ograniczają również azotany, magnez, żelazo, wapń. Występowanie tych substancji w warzywach jest również problemem dla wegan, dla których te produkty są głównym elementem diety i już bez tego mają problem z zaspokojeniem normy na jod.
Dlatego planując dietę warto mieć na względzie indywidualne potrzeby swojego organizmu, tak aby wiedzieć, czy jego spożywanie nam pomoże czy wręcz przeciwnie. Jak zwykle – zalecany jest zdrowy rozsądek i równowaga w komponowaniu swoich posiłków.
Autor: Katarzyna Skórska
Użyte w artykule zdjęcie jodu krystalicznego pochodzi ze strony, jego autorem jest Tomihahndorf. Udostępnione na zasadzie public domain.
